ŞAMANİZM BİR DİN Mİ YOKSA YAŞAM BİÇİMİ Mİ ?

 Şamanizm eski çağlardan günümüze kadar birçok farklı yerde var olarak hayatını sürdürmüştür. Sibirya, Orta Asya , Türk Moğol soylarına kadar yayılma göstermiştir.  Acaba bir din midir yoksa kültür mü ?

‘’Ziya Gökalp Şamanizm’i daha önce maderi totemizm devrinde bir ‘din’ olduğunu, “Toyunizm”den sonra sihir mahiyetine girerek “kehanetin ve ruhani Tababetin” ismi olduğunu ve Türklerin dini değil sihri bir sistem olduğunu belirtmektedir.’’

Şamanizm’in  Türk inanç sistemiyle benzerliği üzerine pek çok atıf yapılmasına rağmen( kutsal yada taşı) Türkler eski zamanlarda Gök Tanrı inancına sahiptiler. Aralarındaki benzerliklerin sebebi ikisinde de diğer dünyayla bağlantı kurma ve ruhani bir göçün mevcut olmasıdır.

Şaman evreni yer altı, yer yüzü ve gökyüzü olarak bölümlere ayırır, yer altında tutulan kötü ruhlardan korunmak ve Tanrı’ya ulaşabilmek amacıyla bir takım ayinlere başvurulur. Neden bu ritüelleri şaman tarafından gerçekleştirilir?

Çünkü herkes şaman olma potansiyeline sahip değildir, akrabalık derecesinde yakınlık ve kişinin rüyasında seçilmesi gerekir. Tıpkı o dönemde Türklerde şaman yerine ‘Kam, Baksı, Oyun, Bahşı ’ gibi isimler alarak Tanrı tarafından kut alması sağlanırdı.Bununla birlikte şaman diğer insanlardan farklı olarak dışa dönük olarak tarif edilmez.

Şamanların görevleri arasında yalnız büyücü olarak anılmamaktadır. Bunun yanı sıra kahin, doktor, rahip gibi görevleri de vardır ve her şaman farklı görevlere ev sahipliği yaparak insanları ve bu dünyanın düzenini korumaya çalışmaktadır. Hastaları iyileştirme, uçabilme, ateşte yanmama hatta ölen kişinin ruhunu geri getirebilme gibi olağanüstü güçlere sahiptirler. Türk kültürü incelendiğinde ise Veli tipiyle özdeştirilebilir.

Güçlerinin ortaya çıkması , inzivaya çekilme, ağzından köpük gelme, sinirlilik hali ve bayılma gibi bir takım farklı şekillerde ortaya çıkabilir.

Giyindikleri kıyafetler de hem kötü ruhları kendisinden uzaklaştırabilmek hem de iyi ruhlarla temas edebilmek için üzerlerinde bir takım metaller ve ziller bulundururlardı.

Kıyafetlerinden daha da önemli iletişim araçları ise davullarıdır. Davul karşı taraftaki ruhlarla iletişime geçmenin , kabul edilmenin en önemli iletişim aracıdır. Tanrıya yapılan törenlerde kurban adayacakları zaman yine , karşıdaki kişinin ne istediğini iyi bilen kişiler şamanlardır. Ve bu yapılan törenler her zaman aynı saatte olmaz, bazı özel törenlere kadınların ve çocukların katılması da yasaktır. Genelde kışları ve gece yarısı bu ayinler ihya edilir.

Peki insanlığın doğa üzerinde bu görülmeyen varlıkları nasıl başladı?

Geçmiş zamanlarda insanlar sürekli olarak doğayı tanıma ve anlamlandırma çabası içinde sürekli sorular sormuşlar ve karşılarındaki her olayı ya da nesneyi kendilerine ait kılarak kendileştirmişlerdir. Birey haline getirip, yüceltmişlerdir. Bir nevi insanların mit sisteminde güneşi ya da ağacı kutsal sayarak varlıklarını ona borçlu olduklarını düşündükleri hissini yaratması gibi.

Yazımın başındaki soruyu tekrar ele alacak olursam iki farklı zıt görüş baskın gelmektedir. Şamanizm ile ilgili yapılan bir araştırmaya göre:

‘’Abdulkadir İnan, Şamanizm’i eski Türk dini olarak kabul etmektedir. Şamanlığın bulunduğu saha itibariyle de gelişmiş bir durumda olduğunu belirtmektedir (İnan, 1976: 2). Ziya Gökalp, eski Türk inancı hakkında açıklama yaparken Şamanizm’in eski Türklerin dini değil, sihri bir sistemi olduğunu belirtir. ‘’(Gökalp, 1976: 40).

Bu konudaki benim görüşüm ise Türklerin Gök Tanrı inancının, Şamanizm kültürüyle yakından benzerlik göstermesi, o da kültürün yayılması ve başka kültürlerle harmanlanması o dönemde özellikle Orta Asya Türklerin yaşadığı yerde yaygın olduğu için insanları Şamanizm bir din olduğu düşüncesine götürmesidir.

Merak edenler için birkaç makale ve kitap önerisi bırakmak istiyorum:

Makaleler

Ø  Abdülkadir İnan. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. 

Ø  Abdülkadir İnan. (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm. 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara

Ø  Kafesoğlu, Eski Türk Dini, s.22-66; H.Tanyu, İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, Ankara 1980, ; Çavuşoğlu, a.g.m., .

Kitaplar

Ø  Mircea ELİADE- Mitlerin Özellikleri (Alfa Yayıncılık), Daha çok dünya üzerinde ortaya çıkmış Yunan, Hindistan vb. mitolojiler de bahsederken Şaman kültürüyle de kapsayıcı bilgi veriyor.

Ø  Muharrem KAYA- Mitolojiden Efsaneye Türk Mitolojisinin Türkiye'deki Efsanelerde İzleri (Bağlam Yayıncılık), Türkiye üzerinde ortaya çıkmış, gelenek ve kültürler arası mitolojileri ve efsaneleri motifler bazında inceleyerek anlaşılabilir ve akıcı bir dille okuyuculara aktarıyor.

Ø  Fuzuli BAYAT- Mitolojiye Giriş( Öneri listemde, tavsiye üzerine buraya eklemek istedim. Daha çok ders şeklinde bilgilendirici bir anlatıma sahip.)