DESTAN NEYE GÖRE TASNİF EDİLİR ?

Destanlar üzerine tasnif yaptığımızda tarihi olayları- gücü sembol olarak kullanarak kahraman üzerinde metne şekil veren destanlar olduğu gibi İ.Ö. mitolojik ve olağanüstü olayları baz alan destanlarda mevcuttur. Konu ve dönemsel izlenimine baktığımızda iki şekilde sınıflandırabilmemiz mümkünken birde bu iki temanın birlikte yer aldığı destanlarda mevcuttur. (Genelde mitolojik öğeler ve tarihi olaylar metinden çıkarsa metnin destan özelliği kalmamış olur) Bu sınıflandırmaları Manas destanı üzerinde seyredecek olursak kahramanın doğumu, gençliği, yaşayış tarzı ve ölümü üzerine birçok olağanüstü olay olduğunu görebiliriz. Alpamış, Allah'ın lütfu, Rüstem , adımını attığı yerde o yeri çökertecek kadar güce sahip olması gibi birtakım doğa üstü güçlere sahip olmuştur. Orta Asya'da oluşan destanlara bakarsak eğer beşeri varlığı (insan) yüceltmez yani kuvvet ve cesareti yüceltmez onun yerine gizli bilgiler sayesinde maksadına ulaşır. Aslında kahramanın yaptığı yolculuğa zihnen yapar, yer altından muhtelif bir varlık onu tanıdıklarını kaçırmak ya da eşyasını-sürülerini çalmak suretiyle çağırdığı vakit o yer altına iner ve ruhu parçalara ayrılır değişik canlı kılıklarına girer. (kuş) Ruhani olarak gökyüzüne yaptığı yolculuklarda ise karşısındaki kötü varlık onu kadın, at motifiyle kandırır ve amacına ulaşmasını istemez. Hayat suyuna, şifalı otlara ve semavi dine mensup bir eşe ulaşabilmek için yapar. Uzun olarak yaptığı yolculuklarda ise kendine bir eş bulmak suretiyle yola çıkar. Yeryüzünde bu yolculukları yapmamasının sebebi tabiat ruhlarının yaşadığı yer olmamasından kaynaklanmaktadır.Hatta bu yolculuklara kendisi çıkmak yerine atını bile gönderebilir. Örnek verilecek olursa Kalevela Destanı'nda Lemminkainen ,Şamanların inanç sistemini yansıtmak açısından önemli bir yere sahiptir. Krakterin destanda evlenmesi metnin kırılma notasını oluşturur. Çünkü kadınlar entellektüel ve manevi yönden her zaman erkeklerden üstün olmuşlardır.(kadın şaman) Orta Asya'da geçen bu destanlardan hanın gücü değil büyüyü ve sihri ön plana almalarıdır. Dini destanlardan Danişmendname , Battalname gibi destanlar İslamiyet için mücadele eder ama sırf bu yüzden yazılmamışlardır. Milli destanlar ise her iki özeliği de içinde barındırır. Yeratılış destanları ise Tanrı'nın menşei, kainatın oluşumu ve insanın meydana gelişi-ahiret konularına değinir. Her metin destan gibi görünse de destan (epope) Aristo'nunda dediği gibi belirli bir belirli uzunluğa ve anlatım tarzına sahiptir. Metinler kahramanlık ve mitolojik temaları altında sınıflandırılmadan bu hususlara dikkat edilerek destan kabul edilmesi daha doğru olacaktır.

 > Yazımı yazarken Metin Ekici'nin Destan Araştırma ve İncelemelerinde Kullanılan Terimler 

 > Emine Gürsoy- Naskali'nin Desta'nın tasnifi makalelerinden yardım alarak hazırlamış olduğum yazımı okudunuz.

 Daha sonraki yazılarımda Destanın geçmişten günümüze gelişimi ve önemli destanları baz alarak yazılarıma devam edeceğim ve Türk destanları hakkında yararlanabileceğiniz kaynakları yer vereceğim.

 Bir sonraki yazıma kadar sağlıkla kalın..